Ebeveynler çocukları yalan söylediğinde genellikle endişelenir. Çocuğun yalan söylemesi bir kaygı sebebi mi yoksa çocuğun gelişim basamağı için beklenen bir şey mi merak edebilirler. Ebeveynlerin çocukların dürüstlük ve sahtekârlık kavramlarını öğrenmelerine yardımcı olma konusunda önemli bir rolü vardır.
Genellikle ciddi bir sorunu yansıtmayan yalan söyleme davranışı:
Küçük çocuklar (4-5 yaş arası) genellikle hikâyeler uydurur ve uzun masallar anlatırlar. Çocuklar hikâye dinlemekten ve eğlenmek için hikâyeler uydurmaktan hoşlandıkları için bu olağan bir aktivitedir. Bu yaştaki küçük çocuklar, gerçeklik ve hayal arasında ayrım yapamayabilir.
Daha büyük bir çocuk veya genç, kendini korumak için yalan söyleyebilir (örn. bir şey yapmaktan kaçınmak veya davranışlarının sorumluluğundan kaçmak için). Ebeveynler, tek seferlik yalan söyleme durumlarında, çocuklarıyla doğruluk, dürüstlük ve güvenin önemi hakkında konuşarak karşılık vermelidir.
Bazen ergenler belirli durumlarda tüm gerçekleri söylemezler. Örneğin erkek veya kız arkadaşlarının duygularını incitmek istemedikleri için ayrılmalarındaki nedenler hakkında tüm gerçekleri söylemezler. Dürüst iletişim önemli olmakla birlikte, karşıdaki kişinin nasıl hissettiğini dikkate alarak açıklama yapmayı öğrenmek de önemli bir beceridir. Birçok ergen, mahremiyetlerini korumak veya psikolojik olarak ebeveynlerinden ayrı ve bağımsız hissedebilmek için yalan söyleyebilir (örn. gece geç saatlerde arkadaşlarıyla gizlice dışarı çıktıklarını inkâr etme).
Duygusal sorunları yansıtabilecek yalan söyleme davranışı:
Gerçek ile yalan arasındaki farkı anlayabilen bazı çocuklar, inandırıcı görünen ayrıntılı hikâyeler anlatırlar. Çocuklar yalan söylerken çok ilgi gördükleri için genellikle bu hikâyeleri coşkuyla anlatırlar.
Normalde güvenilir görünen bazı çocuk ve gençler, tekrarlayan yalan söyleme davranışı gösterebilirler. Genellikle ebeveynlerin, öğretmenlerin ve arkadaşların taleplerini karşılamanın en kolay yolunun yalan söylemek olduğunu düşünürler. Bu çocuklar genellikle kötü veya art niyetli olmaya çalışmazlar, ancak tekrarlayan yalan söyleme, zararlı bir alışkanlık haline gelir. Örneğin; öğrenme, dikkat ve/veya duygusal problemlerden dolayı ödev yapmakta güçlük çeken bir çocuk ödevini bitirmiş olduğuna dair yalan söyleyebilir.
Diğer gençler ise önemli bir sorunu örtbas etmek için sıklıkla yalan söylemeyi kullanabilir. Örneğin, ciddi düzeyde uyuşturucu veya alkol sorunu olan bir genç, nerede olduğu, kiminle olduğu, ne yaptığı ve parasını neye harcadığı konusunda gerçeği gizlemek için defalarca kez yalan söyleyecektir. Bu gençler genellikle, yalan söyledikleri için kendilerini kötü hissederler ama doğruyu söyledikleri takdirde de başlarının belaya girmesinden endişe ederler. Yakalanmadıkça yalan söylemekten veya başkalarından faydalanmaktan rahatsız olmayan çocuk ve gençler de bulunmaktadır.
Çocuğunuz yalan söylerse ne yapmalısınız:
Anne babalar çocukları için en önemli rol modellerdir. Bir çocuk veya ergen yalan söylediğinde, ebeveynler çocukları ile aşağıda sıralanan hususlar hakkında konuşmak üzere zaman ayırmalıdır:
yalan ve doğruyu söylemenin yanısıra hayal ürünü ile gerçek arasındaki fark
evde ve toplumda dürüstlüğün önemi
yalan söylemenin alternatifleri
Bir çocuk veya genç, tekrarlayan ciddi yalan söyleme davranışı geliştirirse profesyonel yardım gerekebilir.Bu durumun, yalnızca olumsuz bir davranış değil duygusal sorunların bir yansıması olabileceği unutulmamalıdır. Bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından yapılan değerlendirme, çocuğun ve ebeveynin durumu anlamlandırmasına ve ardından yalan söyleme davranışını daha dürüst bir iletişim ve güven ilişkisi ile değiştirilmesine yardımcı olabilir.
*Amerikan Çocuk ve Genç Psikiyatristleri Birliği’nin önerilerinden yararlanılmıştır.
Adli Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Komisyonu
Dijital Yayınları - No: 3
Görseller